Wpis EKSPERTA: Jak przyspieszyć poszukiwania w księgach metrykalnych tabelarycznych?

Od Katie

16 listopada, 2020

Tabelaryczny format zapisu galicyjskich metryk umożliwia prowadzenie mniej standardowych badań rodzinnych. Jak poszukiwać przodków po numerze domów? Co do genealogii mogą wnieść chrzestni oraz świadkowie?

W kolumnowych aktach prowadzonym na terenie zaboru austriackiego od 1777/1784 roku, w pierwszych dekadach XIX wieku, w aktach chrztów znajdziemy

informacje o rodzicach,
czasami także ojcu matki,
imiona chrzestnych,
w zależności od parafii – zawód bądź status społeczny rodziców/chrzestnych,
imię i nazwisko księdza, czasami także imię i nazwisko akuszerki.

Akta ślubu zawierają:

informacje o małżonkach – czasami z podaniem ich statusu społecznego,
wiek i stan cywilny państwa młodych,
dane świadków,
dane księdza,
czasami odnajdziemy informacje o zezwoleniu ojca lub instancji opiekuńczej czy też odpowiedniego dominium na ślub. Jeśli była konieczna dyspensa (np. od stopnia pokrewieństwa) taka informacja także powinna być odnotowana.

Z kolei w księgach zgonów, w zależności od wieku zmarłego, znajdziemy informacje o:

jego o małżonku albo rodzicach,
wieku,
czasami wpisywano przyczynę zgonu, a także informację o przyjęciu (bądź nie) ostatnich sakramentów.

Od samego początku wpisywano numer domu – czy to osoby zmarłej, czy ochrzczonej. W aktach małżeństw najczęściej odnotowywano wyłącznie numer pana młodego. W późniejszych latach, w zależności od parafii, od drugiej połowy XIX wieku, wpisywano także taką informację o pannie młodej.

Z kolejnymi latami informacji zawartych w metrykach przybywało, około 1840 roku w aktach urodzeń zaczęto odnotowywać informacje o dziadkach chrzczonego dziecka – wraz z zawodami rodziców. W niektórych aktach odnotowywano nawet pradziadków! Z kolei w aktach ślubu pojawiały się dane rodziców małżonków. Na przełomie XIX i XX wieku przy aktach urodzeń zaczęto wpisywać informacje o ślubie chrzczonego dziecka – jeśli miał miejsce w tej samej albo pobliskiej parafii. Czasami odnotowywano nawet informacje o Komunii Świętej czy bierzmowaniu. W kolumnie dotyczącej rodziców skrupulatniejsi księża wpisywali ich dokładne daty urodzin, a nawet informacje o ślubie. Dane te znacząco ułatwiają poszukiwania genealogiczne.

Jak szukać po numerze domu?

W niewielkich galicyjskich wsiach rodzina przez kilka pokoleń mieszkała w jednym domu – teoretycznie więc jego numer nie zmieniał się przez dziesiątki lat. W praktyce jednak może okazać się, że w pewnym momencie rodzina nie mieszkała już pod numerem „8” a „165”. Mogło to wynikać z wielu przyczyn: przeprowadzki, spalenia domu, powodzi. Jednak również zdarzało się, że antenaci mieszkali nadal w tym samym budynku, ale we wsi wprowadzono nową numerację domów. Działo się tak najczęściej, kiedy przybywało kolejnych zabudowań i zmiana numeracji w całej wsi mogła ułatwić chociażby kwestie gruntowe. Czasami można znaleźć w księgach metrykalnych osobną kartę, gdzie ksiądz, dla ułatwienia spisał starą i nową numerację.

Przyklad tabelki przygotowanej przez księdza ze starymi i nowymi numerami domów w jednej z galicyjskich wsi

Numery domów mogą być bardzo pomocne w momencie, kiedy przodkowie bądź zmienili nazwisko, bądź zostało ono źle zapisane. Wówczas z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy przypuszczać, że osoby o tych samych imionach, ale innym nazwisku, to nasi przodkowie. Podążając numerami domów w aktach, bardzo łatwo odnaleźć dalszą rodzinę przodków. Dawniej cała rodzina najczęściej mieszkała w jednym budynku – dzięki temu, bez dużego wysiłku, spoglądając jedynie na numer domu, możemy odnaleźć dalszych krewnych.

Świadkowie i chrzestni

W galicyjskich aktach chrztów znajduje się kolumna „chrzestni” i „świadkowie” odpowiednio dla aktów chrztów i aktów ślubów. Podczas prowadzonych poszukiwań genealogicznych, bardzo często wśród chrzestnych występuje rodzeństwo rodziców lub dziadkowie dziecka; z kolei w aktach małżeństw, świadkami było rodzeństwo państwa młodych. Im mniejsza miejscowość, tym „zasób” tych osób był mniejszy, a co za tym idzie znalezienie pośród nich rodziny, będzie znacznie prostsze. Warte odnotowania jest także, że w przypadku kobiet zapisywano, jakiego była stanu – panną czy mężatką. Przy tej drugiej zawsze zapisywano uxor, czyli „żona”, a następnie imię oraz status/zawód męża. To w znaczący sposób może pomóc w ustaleniu, kim była kobieta – częstokroć będą to bratowe dla rodziców dziecka bądź państwa młodych.

Bardzo owocne są także poszukiwania przodków wyłącznie w kolumnie „świadkowie/chrzestni”. Pomoże to nam ustalić kilka faktów: po pierwsze, czy antenat mieszkał już wtedy w tej miejscowości (jeśli posiadane informacje są niepewne); po drugie, w akcie może występować rodzina naszego przodka; a po trzecie, fakt występowania np. 5xprababci jako chrzestnej, pozwala nam zawęzić okres, w którym należy szukać jej aktu zgonu.

Babki, czyli odbierające poród

W galicyjskich aktach chrztów zawsze odnotowywano informacje o tym, kto odebrał poród. Nierzadko w kilku aktach z rzędu będzie to jedna i ta sama kobieta. A co wspólnego z genealogią może mieć tzw. babka? Przede wszystkim najczęściej mieszkała ona w wiosce, w której urodziło się dziecko. Dlatego też nie może dziwić fakt, że wiele z nich nosi „typowe” nazwiska występujące w danej wiosce. Z dużym prawdopodobieństwem, na przestrzeni 100 czy 150 lat, jedną z położnych mogła być nasza krewna. Prześledzenie jej „kariery” poprzez analizę aktów metrykalnych może być ciekawą odmianą w poszukiwaniach genealogicznych.