Sekret Węgier: Nowe badania MyHeritage ujawniają, że Węgry mają drugi największy na świecie odsetek ludności o żydowskim pochodzeniu

Nowe badanie, które przeprowadziliśmy wspólnie z ekspertem w dziedzinie statystyki i demografem, dr Danielem Staetsky, wykazało, że na Węgrzech występuje zaskakująca liczba osób wywodzących się od żydowskich przodków – znacznie wyższa niż wcześniej szacowana przez demografów.

Nasza analiza ogromnej kohorty 1,8 miliona anonimizowanych testów DNA – pierwszych tego typu w badaniach demografii żydowskiej – wykazała, że krajem o najwyższym udziale żydowskiego pochodzenia aszkenazyjskiego po Izraelu są Węgry, a nie Stany Zjednoczone, jak wcześniej sądzono. Po Izraelu, najważniejszymi krajami pod względem istotnego pochodzenia żydowskiego Aszkenazi są Węgry i Rosja, a następnie Argentyna, Republika Południowej Afryki, Ukraina, i USA. 

To ukazuje, iż istnieje duża liczba osób na Węgrzech, które posiadają dziedzictwo żydowskie, o którym być może nie wiedzą, którego nie uznają, lub których przodkowie celowo zrepresjonowali. 

Żydzi na Węgrzech: Badania

MyHeritage podjął współpracę z dr Danielem  Staetsky, dyrektorem Europejskiej Jednostki Demografii Żydowskiej w Instytucie Badań nad Polityką Żydowską, który był pomysłodawcą opracowania.

Wcześniej wielu demografów uważało, że kraje poza Izraelem, w których odsetek ludności żydowskiej w stosunku do ogółu ludności jest najwyższy, to odpowiednio USA, Kanada, Francja, Węgry i Urugwaj. Aby przetestować te założenia, przeanalizowaliśmy ogromny zbiór danych dotyczących anonimowych testów DNA przeprowadzonych przez 1,8 miliona klientów MyHeritage na całym świecie, skupiając się na żydowskim pochodzeniu Aszkenazi. Dane wykorzystane w badaniach były podzbiorem szerszej globalnej bazy danych MyHeritage; dla większej dokładności, włączono tylko testerów DNA, których kraj zamieszkania mógł zostać potwierdzony. Na przykład, jeśli osoba mieszkająca w danym kraju zakupiła dodatkowe zestawy DNA dla członków rodziny, których kraj zamieszkania nie był znany dla MyHeritage, zostały one wykluczone z badania.

Spośród 100 krajów objętych badaniem, krajem, który wyróżniał się najwyższym odsetkiem żydowskiego pochodzenia aszkenazyjskiego poza Izraelem, były Węgry. 7,6% z 4 981 osób mieszkających na Węgrzech, które przeszły test DNA MyHeritage, miało co najmniej 25% żydowskiego pochodzenia aszkenazyjskiego (co najmniej jednego dziadka, który posiada w pełni żydowskie pochodzenie aszkenazyjskie). Jest to znacznie wyższy odsetek niż 3,5% obserwowane u testerów DNA mieszkających w USA i 3,0% w Kanadzie.

Odsetek na Węgrzech rośnie jeszcze bardziej na niższych poziomach progowych dla żydowskiego pochodzenia aszkenazyjskiego. 12,5% badanych osób na Węgrzech ma 10% lub więcej pochodzenia żydowskiego Aszkenazi, w porównaniu z zaledwie 4,7% osób w USA i 4,0% w Kanadzie. Tymczasem 4,2% badanych osób na Węgrzech ma 50% lub więcej żydowskiego pochodzenia aszkenazyjskiego (co odpowiada posiadaniu co najmniej jednego rodzica, który jest w pełni żydowski), w porównaniu z 2,3% w USA.

Obecnie na Węgrzech mieszka około 9,7 miliona osób, zgodnie z najnowszymi szacunkami Organizacji Narodów Zjednoczonych. Odkrycie MyHeritage, według którego 4,2% testerów DNA na Węgrzech ma 50% lub więcej żydowskiego pochodzenia aszkenazyjskiego, wymaga wyjaśnienia w celu przełożenia tego odsetka na liczbę ludności. Dr Staetsky sugeruje uwzględnienie stopnia selektywności użytkowników MyHeritage. Ponieważ komercyjne testy genetyczne są działalnością, w której najbardziej wykształcone i dobrze sytuowane klasy społeczeństwa będą nadreprezentowane, zasugerował on selektywność, szacując liczbę osób o odsetku 50% lub więcej żydowskiego pochodzenia aszkenazyjskiego na Węgrzech na 130,000 osób.

Jest to znacznie więcej niż niektóre z naszych ostatnich szacunków. Według oficjalnych statystyk liczba Żydów mieszkających na Węgrzech wynosi tylko 10 965, zgodnie z narodowym spisem powszechnym w 2013 roku. Inne szacunki, takie jak szacunki opracowane przez profesora Sergio DellaPergola, pokazują, że liczba osób na Węgrzech, które samoidentyfikują się jako Żydzi – na przykład na podstawie ankiety – wynosi 47 500 osób, czyli 0,49% populacji.

Wyższe szacunki dotyczące ludności o żydowskim pochodzeniu na Węgrzech zostały opracowane przez profesora Andrasa Kovacsa, podając liczbę 73.000 do 138.000 osób z co najmniej jednym żydowskim rodzicem. Tak więc, szacunki oparte na danych MyHeritage dobrze współgrają z wyższymi szacunkami demograficznymi, nadając wiarygodność zarówno tradycyjnym metodom demograficznym, jak i nowatorskim szacunkom opartym na badaniach genetycznych.

Żydzi na Węgrzech: Kontekst historyczny

Żydzi aszkenazyjscy na przestrzeni ostatnich stuleci żyli w odizolowanych społecznościach, które rozwinęły unikalne podpisy genetyczne. Oznacza to, że autosomalne testy DNA, takie jak test DNA MyHeritage, są w stanie wykryć żydowskie pochodzenie aszkenazyjskie z dużą precyzją. Podczas gdy testy DNA nie są w stanie określić aktualnej lub poprzedniej religii danej osoby, mogą one wykryć żydowskie pochodzenie Aszkenazi, wskazując, że jej przodkowie byli Żydami aszkenazyjskimi. Poprzednie badania wykazały, że Żydzi aszkenazyjscy są wyraźną, jednorodną grupą genetyczną. Co znamienne, niezależnie od miejsca pochodzenia wskazuje, że Żydzi aszkenazyjscy mogą być grupowani w tę samą kohortę genetyczną – to znaczy, niezależnie od tego, czy przodkowie Żydów aszkenazyjskich pochodzili z Polski, Rosji, Węgier, Litwy lub jakiegokolwiek innego miejsca z historyczną ludnością żydowską, należą oni do tej samej grupy etnicznej. Wysoki stopień endogamii ludności żydowskiej w Europie dodatkowo uwiarygodnia pojęcie Żydów aszkenazyjskich jako grupy etnicznej.

Celem badania nie było określenie, ile osób na Węgrzech i w innych krajach identyfikuje się jako Żydzi, ale liczba Żydów, których przodków określono na podstawie badań genetycznych, bez względu na determinujące zasady żydowskiego prawa religijnego (Halakha), które opiera się na pochodzeniu matrilinealnym.

Żydzi mają długą historię na Węgrzech, gdzie żydowscy urzędnicy służyli królowi na początku XIII w. za panowania Andrzeja II. Na początku XX wieku społeczność żydowska stanowiła 5% ogółu ludności Węgier (porównywalne z ustaleniami MyHeritage), a Żydzi stanowili 23% ludności stolicy, Budapesztu. Siedmiu z trzynastu laureatów Nagrody Nobla urodzonych na Węgrzech to Żydzi. Jednak do 1941 roku ponad 17% budapesztańskich Żydów było nawróconymi katolikami, w wyniku skoordynowanej presji w całej Europie, która rozpoczęła się wraz z hiszpańską inkwizycją pod koniec XV wieku. Podobnie jak wiele mniejszości etnicznych w Imperium Austro-Węgierskim, węgierscy Żydzi szybko asymilowali się w ciągu dziesięcioleci poprzedzających Holokaust. W czasie Holokaustu zamordowano około 560 000 węgierskich Żydów. Trauma Holokaustu i późniejsze rządy komunistyczne doprowadziły do tego, że część społeczności żydowskiej albo była całkowicie nieświadoma swojej żydowskiej tożsamości, albo zniechęcona do jej ujawnienia. Nawet w ostatnich dziesięcioleciach węgierscy Żydzi obawiali się okazywania zewnętrznych oznak swojego dziedzictwa.

Poza Węgrami, wyzwaniem dla demografów badających całkowitą populację Żydów na świecie było ukrywanie przez Żydów ich tożsamości przed i w trakcie Holokaustu. Nawet po II Wojnie Światowej od dawna podejrzewa się, że wielu z nich albo zniechęcono do ujawniania swojej żydowskiej tożsamości i ukryto ją, albo zupełnie nie wiedzieli oni o swoim żydowskim pochodzeniu.

Żydzi na Węgrzech: Użytkownicy MyHeritage

Kilku węgierskich użytkowników MyHeritage skontaktowało się z nami w związku z ich zaskakującymi wynikami testów DNA.

Gyula Nemeth

Gyula, 41-letni ilustrator z Budapesztu, powiedział nam, iż wiedział, że większość Węgrów pochodzi z mieszanego, głównie słowiańskiego i niemieckiego pochodzenia. Wiedział również, że jego dziadek był Żydem, więc założył, że zobaczy jakieś żydowskie pochodzenie w wynikach DNA. Dziadek Gyuli był Żydem, „który nigdy nie prowadził żydowskiego życia” i którego rodzice również nie byli identyfikowani jako Żydzi. Jego dziadek uniknął deportacji do Auschwitz, uciekając z podrobionymi papierami. Kiedy Gyula otrzymał wyniki, był zaskoczony tym, jak dokładnie reprezentowały one żydowską część jego dziedzictwa.

Byłem zaskoczony, że faktycznie otrzymałem 26% żydowskiego pochodzenia aszkenazyjskiego – dokładnie to, o czym wiedziałem. Antysemityzm staje się obecnie bardzo powszechny. Mam nadzieję, że takie badania mogą zmienić nastawienie ludzi, którzy są uprzedzeni.

József Belányi

József ma 39 lat i mieszka w Budapeszcie. Otrzymał test DNA MyHeritage jako prezent uzupełniający badania drzewa genealogicznego. Wśród różnych aspektów swoich badań genealogicznych József był szczególnie zainteresowany rodzinną legendą żydowskiego dziedzictwa sprzed kilku pokoleń.

József był zafascynowany tym, że jego DNA potwierdziło jego założenia: 37,6% Żyd aszkenazyjski

Nagle legenda ta stała się rzeczywistością. Ale wyniki były jeszcze bardziej interesujące, ponieważ wskazują, że moje żydowskie dziedzictwo jest o wiele wyższe niż myślałem. Dla mnie bycie częściowo Żydem nie jest grzechem, a właściwie poproszę rodziców o wykonanie testu DNA, abyśmy mogli lepiej zrozumieć nasze pochodzenie i przeprowadzić dalsze badania.

A.K.

Jako ochrzczony katolik w latach siedemdziesiątych mieszkający w Budapeszcie, A.K. (który prosił, aby zidentyfikować go tylko po inicjałach) nigdy nie brał udziału w żadnych ceremoniach żydowskich ani nie obchodził świąt żydowskich. Do niedawna uważał, że judaizm to tylko nazwa religii, ale teraz zdaje sobie sprawę, że Żydzi aszkenazyjscy są również grupą etniczną – taką, która określa ich samych. 

Kiedy otrzymał wyniki DNA MyHeritage, był zszokowany odkryciem, że ma prawie 98% żydowskiego dziedzictwa Aszkenazi, a pozostały odsetek to sefardyjski Żyd.

Odkrycie, że jestem w 100% Żydem, jest niespodzianką, więc teraz staram się to tylko pojąć.  Nikt w mojej rodzinie nie mówił o żydowskim pochodzeniu, ponieważ było to bardziej jak rodzinna legenda. Uważam, że moi rodzice są odpowiedzialni za to, że nie wychowali mnie jako Żyda, ale z drugiej strony, mogę zrozumieć ich decyzję, ponieważ mój ojciec przebywał w obozie pracy w Rosji.

Jego wyniki wzbudziły jego ciekawość, a za pomocą systemu wiadomości MyHeritage skontaktował się z użytkownikami, z którymi dzieli się DNA, aby spróbować dowiedzieć się więcej o ich wspólnym pochodzeniu.

B.B.

B.B., 62-letnia lekarka z Budapesztu, która również poprosiła o identyfikację wyłącznie na podstawie inicjałów,zrobiła test DNA w ramach ostatniej części badań nad historią rodzinną, nad którą pracowała w ciągu ostatnich kilku miesięcy. Matka B.B. dorastała bez własnej rodzicielki, gdyż ta zmarła przy porodzie. Matka B.B. została wychowana jako chrześcijanka.

Musiałam upewnić się, czy moje badania są dokładne i czy w końcu rozwikłam rodzinną tajemnicę dotyczącą naszego żydowskiego dziedzictwa. Pojawiły się pogłoski o naszym żydowskim dziedzictwie, ale nie wolno było o nim mówić. Moja matka wiedziała o tym, ale utrzymywała to w tajemnicy podczas II Wojny Światowej i po wojnie.

Wyniki były jeszcze bardziej zaskakujące niż się spodziewała, pokazując, że ma 30,9% żydowskiego pochodzenia Aszkenazi.

Po latach, kiedy nie wolno mi było o tym mówić, teraz czuję się bardziej związana z moimi korzeniami, wiedząc kim jestem. Trudno było żyć spokojnie przez te wszystkie lata nie znając mojej pełnej tożsamości.

Żydzi na Węgrzech: Dodatkowe kraje

W Rosji badanie ujawniło wyniki podobne do tych z Węgier, gdzie o wiele więcej osób ma pochodzenie żydowskie niż oczekiwali demografowie. 7,5% z 5 266 testerów DNA mieszkających w Rosji ma żydowskie pochodzenie aszkenazyjskie w skali 25% lub więcej, co czyni go krajem o trzecim co do wielkości odsetku żydowskiego pochodzenia etnicznego na świecie, po Izraelu i Węgrzech. Większa liczba ludności Rosji (około 144 milionów) oznacza, że w liczbach bezwzględnych liczba osób o pochodzeniu żydowskim jest tam bardzo duża. Przy ustalaniu progu etniczności żydowskiej Aszkenazi na poziomie 50% lub wyższym, udział procentowy w Rosji spada do 3,1%, w porównaniu z 4,2% na Węgrzech. Wskazuje to na to, że w Rosji ludzie, którzy byli etnicznie żydowscy, poślubiali osoby nie-żydowskie częściej niż na Węgrzech, co oznacza, że pochodzenie żydowskie w Rosji będzie spadać szybciej niż na Węgrzech. 

Przez setki lat przed Holokaustem Polska była domem dla największej i najważniejszej społeczności żydowskiej na świecie. Polska była głównym ośrodkiem kultury żydowskiej, dzięki długiemu okresowi ustawowej tolerancji religijnej i autonomii społecznej. W czasie Holokaustu zginęło około 3 milionów polskich Żydów. W badaniu zbadano, jak wiele osób, które są etnicznie żydowskimi Żydami nadal żyje w Polsce. Testy DNA MyHeritage zostały niedawno udostępnione do zakupu w Polsce. Spośród 2 321 testerów DNA w Polsce tylko 1,2% posiadało żydowskie pochodzenie aszkenazyjskie w wysokości 25% lub więcej, w porównaniu z 7,6% na Węgrzech i 7,5% w Rosji. Wyniki w Polsce wykazały, że tylko 0,4% testujących miało 50% lub więcej żydowskiego pochodzenia aszkenazyjskiego (w porównaniu z 4,2% na Węgrzech i 3,1% w Rosji). Wniosek jest taki, że w Polsce naziści systematycznie mordowali Żydów. Było niewielu ocalałych i wielu z nich zdecydowało się opuścić Polskę. Na Węgrzech dane ujawniają inną sytuację: więcej Żydów asymilowało się z lokalną ludnością przed Holokaustem, więcej Żydów przeżyło Holokaust, i więcej Żydów pozostało na Węgrzech po Holokauście.

Spośród 37 krajów w bazie danych MyHeritage o próbie liczącej 1000 lub więcej testerów DNA – która obejmuje większość krajów w Europie – krajami o najmniejszym odsetku żydowskiego pochodzenia aszkenazyjskiego były Finlandia i Norwegia. W każdym z nich, tylko 0,3% z ponad 35 000 testerów DNA miało 25% lub więcej żydowskiego pochodzenia aszkenazyjskiego. Odzwierciedla to historyczne okoliczności, w jakich Żydzi przez wiele stuleci nie mogli osiedlać się w Finlandii i Norwegii, w połączeniu z niszczycielskim wpływem Holokaustu na Żydów w Norwegii.

Wielkość próby bazy danych DNA MyHeritage różni się w każdym kraju, a w USA jest ich prawie milion. Badanie MyHeritage koncentrowało się na etniczności żydowskiej Aszkenazi. Spośród głównych testów DNA konsumentów, MyHeritage DNA identyfikuje największą liczbę żydowskich grup etnicznych, i jest ich w sumie pięć: Aszkenazi, Żydzi sefardyjscy, (Afryka Północna), Mizrahi (irańsko-irakijski), Żydzi Etiopscy i jemeńscy. Przyszłe badania mogą koncentrować się na Żydach sefardyjskich.

Wniosek

Test DNA MyHeritage, który jest dostępny w 42 językach, ma najszerszy zasięg globalny na rynku DNA konsumentów. Jako lider w testowaniu genetycznym w Europie, jesteśmy w wyjątkowej pozycji, aby stworzyć wartość korzystną dla nauki – w tym przypadku demografii.

Do tej pory, aby oszacować wielkość populacji żydowskiej w każdym kraju, demografowie polegali na samoidentyfikacji ludzi jako Żydów. Mimo sukcesu, metoda ta ma swoje wady. Nowa metoda, którą Dr. Staetsky i MyHeritage zapoczątkowali w tym badaniu, jest fascynująca, ponieważ zapewnia nowy sposób rozumienia demografii żydowskiej i pomaga demografom poprawić wiarygodność ich szacunków. W przyszłości może być również wykorzystywana do badania innych grup.

Jesteśmy dumni, że wzięliśmy udział w tych ważnych badaniach, jako wyraz naszej misji, aby pomóc ludziom na całym świecie zrozumieć przeszłość ich rodziny i nadać im dostęp do nieznanych wcześniej aspektów ich dziedzictwa. Rosnąca popularność genetyki konsumenckiej w ciągu ostatnich kilku lat, kiedy dziesiątki milionów ludzi poddaje się testom DNA, aby dowiedzieć się więcej o swoich korzeniach, miała pozytywny wpływ na pomoc ludziom w zrozumieniu ich przeszłości i wyznaczeniu nowego kursu na przyszłość.

Pełny zakres badań zostanie opublikowany przez Dr. Staetsky’ego i MyHeritage w późniejszym terminie.