Ród szlachecki Zamoyskich i herb Jelita
Słowo szlachta wywodzi się od niemieckiego słowa geschlecht co oznacza „ród”, a zarazem od staro-dolnoniemieckiego „slahta”, co oznacza rąbać. Do Polski nazwa ta przyszła z Czech, w towarzystwie innych słów dotyczących kwestii administracyjnych państwa. Mianem tym określano ludzi „szlachetnie urodzonych”, czyli wywodzących się od rodziców o takim samym pochodzeniu, lub „uszlachconych” w uznaniu jakichś szczególnych zasług. Formalnie i prawnie nie istniało w Polsce rozróżnienie na szlachtę wyższą i niższą, różnice leżały jedynie w zamożności.
Zamoyscy są jednym z najsławniejszych rodów polskich. Znaczenie w kraju uzyskało w latach życia Jana Zamoyskiego. Głównym wydarzeniem początków tego rodu jest utworzenie Ordynacji Zamoyskiej. Dzięki niemu Zamoyscy uzyskali duże znaczenie polityczne, stając na równi obok takich rodów jak ród Wiśniowieckich, czy Radziwiłłów.
Zamoyscy tytułują się herbem Jelita, który przedstawia trzy złote kopie na czerwonym tle z kozłem na szczycie. Jest on jednym z najstarszych herbów szlacheckich. Obecnie jedna z gałęzi rodu Zamoyskich jest w posiadaniu tytułu hrabiowskiego.
Legenda mówi, iż ten herb został nadany po bitwie pod Płowcami Florianowi Szaremu, przez Władysława Łokietka. Oto jak opisuje to wydarzenie Kasper Niesiecki:
” Początki herbu jest przyjęty na 1331 rok gdy, 27 września pod Płowcami, Władysław Łokietek czterdzieści tysięcy zbił Krzyżaków tak, że z jego ludzi czterdziestu tylko i kilku na placu legło, a nazajutrz objeżdżał pobojowisko, między trupami polskimi napadł na jednego swego rycerza Floriana Szaryusza, Bitwa pod Płowcami – Florian Szary i Władysław Łokietek który mężnie w tej batalii potykając się, wiela ranami zwątlony, jelita swe własną reką w wnętrzności tłoczył. Ujrzawszy to Król, z politowaniem rzekł do swoich; „O, jaką ten zacny żołnierz ponosi mękę”. Na co on sił ostatnich prawie dobywszy odpowiedział: „nie tak mie to dolega i trapi, co widzisz Królu, jako zły sąsiad w jednej ze mna wiosce mieszkąjacy”. „Nie turbuj się, prawi, jeżeli wynidziesz z tego razu, uwolnię cię od sąsiedzkiej niewoli”. Jakoż i uwolnił go Łokietek i pańsko udarował. Niektórzy rozumieją, że wtenczas ojczysty jego herb kozła na hełm wyniósł, a trzy kopie, którymi go przeszytego widział, na tarczy osadził.”
Jeden z najstarszych herbów polskich. Pierwszy wizerunek zachował się na pieczęci Tomisława z Mokrska z 1316 roku. Najstarszy zapis pochodzi z 1398 roku.
<small>Źródło: Wikipedia</small>
Początki herbu jest przyjęty na 1331 rok gdy, 27 września pod Płowcami, Władysław Łokietek czterdzieści tysięcy zbił Krzyżaków tak, że z jego ludzi czterdziestu tylko i kilku na placu legło, a nazajutrz objeżdżał pobojowisko, między trupami polskimi napadł na jednego swego rycerza Floriana Szaryusza, Bitwa pod Płowcami – Florian Szary i Władysław Łokietek który mężnie w tej batalii potykając się, wiela ranami zwątlony, jelita swe własną reką w wnętrzności tłoczył. Ujrzawszy to Król, z politowaniem rzekł do swoich; „O, jaką ten zacny żołnierz ponosi mękę”. Na co on sił ostatnich prawie dobywszy odpowiedział: „nie tak mie to dolega i trapi, co widzisz Królu, jako zły sąsiad w jednej ze mna wiosce mieszkąjacy”. „Nie turbuj się, prawi, jeżeli wynidziesz z tego razu, uwolnię cię od sąsiedzkiej niewoli”. Jakoż i uwolnił go Łokietek i pańsko udarował. Niektórzy rozumieją, że wtenczas ojczysty jego herb kozła na hełm wyniósł, a trzy kopie, którymi go przeszytego widział, na tarczy osadził.
Wiadomo jednak, że herb powstał znacznie wcześniej. Pierwszy wizerunek znaleziono na pierścieniu Tomisława z Mokrska z 1316 roku.
