Wpis EKSPERTA: Jak odnaleźć parafię, do której należała miejscowość?

Alan Jakman – od 10 lat interesuje się genealogią, a od ponad 8 lat prowadzi kwartalnik genealogiczny „More Maiorum”, który cieszy się sporą popularnością wśród entuzjastów genealogii i historii. Absolwent Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach oraz Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Zajmuje się także historią lokalną Bielska-Białej. Członek-założyciel Stowarzyszenia Polscy Profesjonalni Genealodzy.

Ustalenie parafii, do której należała miejscowość jest jednym z najważniejszych i najbardziej kluczowych punktów na każdym etapie prowadzonych badań genealogicznych. Pomóc mogą w tym zarówno źródła archiwalne, jak i nowe bazy danych.

Załóżmy, że znamy nazwę miejscowości, w której mieszkali nasi przodkowie oraz ich wyznanie. Szukając przynależności parafialnej, musimy pamiętać o tym, w jakich czasach będziemy prowadzić badania. Można zaryzykować stwierdzenie, że zdecydowana większość kościołów rzymskokatolickich na terenie obecnej Polski powstała przed 1750 rokiem, jednakże zdarzają się także fary powstałe w kolejnych latach. Osobnym tematem pozostają parafie w wielkich miastach, które powstawały przez dziesięciolecia, a więc i przynależność kościelna konkretnych ulic często ulegała zmianom.

Słownik geograficzny…

Podstawowym źródłem jest nieoceniony XIX-wieczny „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”. W 95 proc. przypadków słownik autorstwa Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego i Władysława Walewskiego, da nam odpowiedź o przynależności parafialnej. Książka dostępna jest online, bezpłatnie i wystarczy wpisać nazwę miejscowości, aby otrzymać interesujące nas wyniki.

W krótkiej notce o miejscowości znajdziemy informację np. o liczbie mieszkańców (z podziałem na wyznanie i narodowość), dane o wsi (jej wielkość, przysiółki), a także przynależność do poczty, sądu czy właśnie parafii. W przypadku terenów, na których mieszkały osoby różnego wyznania, podawana jest czasami cerkiew unicka czy też kościół ewangelicki.

Slownik geograficzny Królestwa Polskiego

W przypadku, gdy nie odnajdujemy miejscowości poprzez wyszukiwarkę, warto sprawdzić słownik ponownie ręcznie. Czasami zdarza się, że np. Żabia Wola jest zapisana jako „Wola Żabia” bądź pod wyrazem „Wola” znajdują się nazwy miejscowości zawierające to słowo, np. „Wola Żabia”, „Wola Poduchowna” itp.

Parafie w okresie międzywojennym

Źródło to jest wystarczające w większości przypadków, jednak z uwagi na czas powstania, nie uwzględnia kościołów powstałych w końcówce XIX i całym XX wieku. Jeśli więc próbujemy ustalić parafię z okresu międzywojennego, możemy skorzystać z „Najnowszego skorowidza wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem”.

Powyższy sposób jest pomocny przede wszystkim dla miejscowości leżących w Królestwie Polskim, zaborze pruskim oraz Galicji i parafii rzymskokatolickich. W przypadku Galicji warto pamiętać, że księgi metrykalne z miejscowości „X” mogą znajdować się w parafii, która powstała nawet kilka lat temu. Z uwagi na specyfikę spisywania ksiąg (każda miejscowość to najczęściej fizycznie osobna księga) w źródłach możemy odnaleźć miejscowość nie pod nazwą parafii, a właśnie wpisując tę konkretną nazwę wsi. Jest to szczególnie istotne w przypadku poszukiwań w portalu Family Search. Np. wieś Dąbrowica należała do parafii w Szczucinie, lecz w wyszukiwarce Family Search odpowiednie księgi znajdziemy pod nazwą „Dąbrowica”, nie „Szczucin” (dotyczy ksiąg po 1777/1784 roku).

Parafie i USC w Prusach

W przypadku kościołów ewangelickich pomocna okaże się strona Meyers Gazetteer. Po wpisaniu nazwy miejscowości (najlepiej po niemiecku) otrzymamy informację o przynależności parafialnej. Możemy też zobaczyć, w jakiej odległości od wsi znajdował się kościół wyznania ewangelickiego, rzymskokatolickiego oraz synagoga.

Dla poszukiwań przynależności Urzędów Stanu Cywilnego w zaborze pruskim pomocna będzie strona AGOFF. Wystarczy, że w Google wpiszemy nazwę miejscowości (po niemiecku) oraz agoff, np.: „Groß Ossowken agoff” i klikniemy w pierwszy link. Wówczas zobaczymy listę danego powiatu (niem. Kreis) z listą miejscowości i ich przynależności urzędowej i parafialnej (rzymskokatolickiej i ewangelickiej).

Parafie na Kresach wschodnich

W przypadku poszukiwań na terenie Ukrainy, Białorusi i Litwy pomocna w ustaleniu parafii będzie Baza Miejscowości Kresowych, w której znajdziemy zarówno informację o przynależności administracyjnej, jak i kościelnej danej miejscowości. Warto zaznaczyć, że informacja o parafii może dotyczyć kościoła powstałego np. w 1930 roku, a więc nie będzie ona pomocna w przypadku poszukiwań prowadzonych w 1880 roku. Wówczas trzeba poszukać parafii innymi sposobami (np. wymieniony wcześniej Słownik geograficzny…).

W przypadku Białorusi pomocna w ustaleniu parafii będzie strona radzima.net.

Zdarzało się, że przynależność parafialna nie oznaczała, iż przodkowie nie uczestniczyli w życiu innego kościoła (który był np. bliżej bądź prowadziła do niego bardziej sprzyjająca i łatwiejsza droga). W tym wypadku możemy skorzystać z tej mapy parafii, dzięki której zobaczymy, jakie kościoły znajdowały się w okolicy poszukiwanej miejscowości.

Osoby zainteresowane poszukiwaniem przodków zapraszam na stronę More Maiorum. Poszukiwacze korzeni.